O Haupt voll Blut und Wunden

O Haupt voll Blut und Wunden is het artikel over het origineel van het lied in de oorspronkelijke taal. Van dit lied zijn de volgende vertalingen bekend:

• O hoofd vol bloed en wonden
• O hoofd, bedekt met wonden
• O Hoofd, om 's werelds zonden

Dit lied is niet te vinden in één van de veelgebruikte liedbundels.
Mogelijk staat het wel in andere liedbundels. Kijk hiervoor in de infobox rechts, onder het kopje 'Liedbundels'.

O Haupt voll Blut und Wunden
Vorm	Strofelied
Herkomst
Titel	O Haupt voll Blut und Wunden
Taal	Duits
Land	Duitsland
Periode	17e eeuw
Tekst
Dichter	Paul Gerhardt
Bijbelplaats	Jesaja 50:6 Matteüs 26:67-68 Matteüs 27:28-30 Marcus 14:65 Marcus 15:17-20 Lucas 22:63-65 Johannes 19:1-5
Metrisch	7-6-7-6-7-6-7-6
Muziek
Componist	Hans Leo Hassler
Melodie	Herzlich tut mich verlangen
Solmisatie	3-6-5-4-3-2-3
Gebruik
Kerkelijk jaar	Goede Vrijdag
Liedbundels
Colours of Grace 103
Gotteslob 179
Evangelisches Gesangbuch 85

O Haupt voll Blut und Wunden is een lied met tekst van Paul Gerhardt en muziek van Hans Leo Hassler. Muziek en tekst zijn bijeengebracht door Johann Crüger, maar het lied is met name bekend geworden doordat Johann Sebastian Bach enkele strofen gebruikte in zijn Matthäus-Passion.

Opname beluisteren

• Henk Lemckert op Orgel Abdijkerk van Loosduinen C.F. (A-melodie) in tenor (www.liedboekzettingen.nl) [1]

<html5media height="50" width="200">File:Nlb_576a_t.mp3</html5media>

Ontstaan

O Haupt voll Blut und Wunden is een kerklied dat samengesteld werd door de Duits-Sorbische componist Johann Crüger in zijn bundel Praxis pietatis melica uit 1640. Crüger zette een tekst van de lutherse predikant Paul Gerhardt op de melodie die de Duitse renaissance-componist Hans Leo Hassler had geschreven voor zijn liefdeslied Mein G’müt ist mir verwirret, das macht ein Jungfrau zart.

Tekst

1. O Haupt voll Blut und Wunden,
voll Schmerz und voller Hohn,
o Haupt, zum Spott gebunden
mit einer Dornenkron,
o Haupt, sonst schön gezieret
mit höchster Ehr und Zier,
jetzt aber hoch schimpfieret:
gegrüßet seist du mir!

2. Du edles Angesichte,
davor sonst schrickt und scheut
das große Weltgewichte:
wie bist du so bespeit,
wie bist du so erbleichet!
Wer hat dein Augenlicht,
dem sonst kein Licht nicht gleichet,
so schändlich zugericht’?

3. Die Farbe deiner Wangen,
der roten Lippen Pracht
ist hin und ganz vergangen;
des blassen Todes Macht
hat alles hingenommen,
hat alles hingerafft,
und daher bist du kommen
von deines Leibes Kraft.

4. Nun, was du, Herr, erduldet,
ist alles meine Last;
ich hab es selbst verschuldet,
was du getragen hast.
Schau her, hier steh ich Armer,
der Zorn verdienet hat.
Gib mir, o mein Erbarmer,
den Anblick deiner Gnad.

5. Erkenne mich, mein Hüter,
mein Hirte, nimm mich an.
Von dir, Quell aller Güter,
ist mir viel Guts getan;
dein Mund hat mich gelabet
mit Milch und süßer Kost,
dein Geist hat mich begabet
mit mancher Himmelslust.

6. Ich will hier bei dir stehen,
verachte mich doch nicht;
von dir will ich nicht gehen,
wenn dir dein Herze bricht;
wenn dein Haupt wird erblassen
im letzten Todesstoß,
alsdann will ich dich fassen
in meinen Arm und Schoß.

7. Es dient zu meinen Freuden
und tut mir herzlich wohl,
wenn ich in deinem Leiden,
mein Heil, mich finden soll.
Ach möcht ich, o mein Leben,
an deinem Kreuze hier
mein Leben von mir geben,
wie wohl geschähe mir!

8. Ich danke dir von Herzen,
o Jesu, liebster Freund,
für deines Todes Schmerzen,
da du’s so gut gemeint.
Ach gib, dass ich mich halte
zu dir und deiner Treu
und, wenn ich nun erkalte,
in dir mein Ende sei.

9. Wenn ich einmal soll scheiden,
so scheide nicht von mir,
wenn ich den Tod soll leiden,
so tritt du dann herfür;
wenn mir am allerbängsten
wird um das Herze sein,
so reiß mich aus den Ängsten
kraft deiner Angst und Pein.

10. Erscheine mir zum Schilde,
zum Trost in meinem Tod,
und lass mich sehn dein Bilde
in deiner Kreuzesnot.
Da will ich nach dir blicken,
da will ich glaubensvoll
dich fest an mein Herz drücken.
Wer so stirbt, der stirbt wohl.

Inhoud

De tekst van Gerhardt is gebaseerd op een vertaling van de hymne van de Cisterciënzer abt Arnolf van Leuven (ook: Arnulf von Löwen) Salve caput cruentatum . (Deze Arnolf van Leuven dichtte ook een ode aan de lichaamsdelen van Jezus, de - zogenaamde - Membra Jesu Nostri, die later door de componist Dietrich Buxtehude op muziek werd gezet.) Al deze stukken behoren tot de lijdensmuziek, muziek bedoeld voor de lijdenstijd. Lange tijd werd Bernard van Clairvaux aangezien voor de oorspronkelijke tekstdichter. Het lied is als Gezang 85 opgenomen in het Evangelisches Gesangbuch, dat in veel Duitse protestantse kerken gebruikt wordt, en als nummer 179 in het katholieke liedboek Gotteslob.

Muziek

Muziekuitgaven

Zie Herzlich tut mich verlangen (melodie) voor een overzicht van alle (orgel)literatuur en koorbewerkingen van deze melodie.

Liturgisch gebruik

Dit lied hoort bij uitstek bij de viering op Goede Vrijdag. Het lied kan gewoon gezongen worden, maar de tekst kan ook voorgelezen worden.

• In 2006 zijn de mooiste liederen van Paul Gerhardt op cd gezet door het Thomanerchor in Leipzig. Samen met acteur Otto Sander namen zij ook dit lied op in een afwisseling tussen gesproken en gezongen strofen. De gezongen koorzetting van het lied is van Johann Sebastian Bach

Hymnologische informatie

• Jacobus Knol en Gerben Brouwer hebben de Friese vertaling gemaakt: O holle, slim skansearre
  
• De vertaling van Bernard ter Haar verscheen met acht coupletten in de Vervolgbundel op de Evangelische Gezangen (271). De Hervormde Bundel 1938 liet daarvan de verzen 2 en 3 weg. De Zangbundel Joh. de Heer (486) geeft, pas vanaf de 28e uitgave (1991), alleen de verzen 1, 4 en 6. De Liederen voor de Gemeentezang moderniseren de tekst in JdH enigszins en voegen een sterk gemoderniseerd vers 8 toe.
• Een vertaling van Willem Barnard (of 4 strofen daarvan) zijn te vinden in de Liedbundel met Bijbellezingen( no. 194), naast de vertaling van Bernard ter Haar (no.196) ( 3 strofen).
• De strofen van dit koraal die in de Mattheüs-Passion van J.S. Bach voorkomen, zijn door Sytze de Vries in het Nederlands vertaald, en gepubliceerd in Op vleugels onder de titels Mijn herder en mijn hoeder, Laat mij toch bij U blijven, Ach Hoofd, bebloed, vol wonden en Wanneer ik ooit moet heengaan.
• In de Engelstalige wereld is dit lied vooral bekend met de vertaling O sacred head now wounded van James Waddell Alexander
  • Acapeldridge

Culturele informatie

Oorsprong melodie

De melodie is afkomstig van een liefdeslied, Mein G’müt ist mir verwirret, das macht ein Jungfrau zart. Een gedicht van een onbekende tekstdichter uit de 16e eeuw. Hans Leo Hassler componeerde er een melodie bij en publiceerde die in 1601 in zijn Lustgarten neuer deutscher Gesäng.

• Artikel over het lied op Wikipedia (Duits).

Matthäus Passion

Zijn grote bekendheid dankt het gezang aan de centrale rol die het inneemt in de Matthäus-Passion van Johann Sebastian Bach. Hij gebruikte dit gezang als Leitmotiv in dit oratorium, doordat verschillende coupletten als koraal - op verschillende plaatsen, en steeds anders getoonzet - zijn opgenomen. Een latere toonzetting is van Franz Liszt, die de melodie als uitgangspunt gebruikte voor de zesde statie in zijn Via Crucis (De Heilige Veronica). (Bron: Wikipedia)

Vijf strofen uit het lied in de volgorde en de koraalzettingen zoals ze in de Matthäus-Passion voorkomen:

• Erkenne mich, mein Hüter (strofe 5)
• Ich will hier bei dir stehen (strofe 6)
• O Haupt voll Blut und Wunden en Du edles Angesichte (strofe 1 en 2)
• Wenn ich einmal soll scheiden (strofe 9)

Uitvoering door Collegium Vocale Gent en orkest o.l.v. Philippe Herreweghe.

Cantates

Er zijn acht cantates waarin Bach deze melodie verwerkt, hetzij als slotkoraal, cantus firmus of als instrumentale tegenzang:

• BWV 25, Es ist nicht Gesundes an meinem Leibe;
• BWV 127, Herr Jesu Christ, wahr Mensch und Gott;
• BWV 135, Ach Herr, mich armen Sünder;
• BWV 153, Schau, lieber Gott, wie meine Feind;
• BWV 159, Sehet, wir gehen hinauf gen Jerusalem;
• BWV 161, Komm, du süsse Todesstunde;
• BWV 248, Weihnachtsoratorium, deel 1 en deel 4.
• Als afzonderlijk koraal is het als BWV 244 opgenomen in de Werke Verzeichnis van Bach.

Popmuziek

Paul Simon heeft zich overduidelijk laten inspireren door de melodie voor zijn lied American Tune uit 1973.

Het zangtrio Peter, Paul en Mary nam in 1965 een lied op op de melodie van Hassler. "Because all men are brothers" staat op het album "Summit Sessions".

Externe links

Alle informatie over de herkomst en versies van de melodie en het gebruik door J.S. Bach in verschillende werken staat op de website Bach-cantates (Engels/Duits).